Pamięć prospektywna w literaturze jest definiowana jako pamiętanie o wykonaniu zamierzonego działania w określonym momencie w przyszłości (McDaniel i Einstein, 2000). Określana jest też jako zdolność, umożliwiająca formułowanie zamiarów, ich przechowywanie i realizację w momencie, w którym będą odpowiednie warunki w otoczeniu. Mogą być to różne wskazówki, których celem jest przypominanie o wykonaniu zamiaru.
W większości definicji pamięci prospektywnej treścią, którą należy pamiętać jest zamiar, tzn. gotowość jednostki do zachowania się w określony sposób. Istotne jest, aby zamiar był zainicjowany i odpamiętany w odpowiednim czasie (Niedźwieńska, 2013). Taki rodzaj pamięci jest bardzo często wykorzystywany w życiu codziennym w celu realizacji zamiarów, począwszy od prostych (pamiętanie o wyniesieniu śmieci wychodząc z domu) do bardziej złożonych (pamiętanie o zorganizowaniu przyjęcia urodzinowego dla znajomych; Gonen-Yaacovi i Burgess, 2012).

Realizacja zaplanowanego zamiaru składa się z czterech etapów: 1) kodowanie zamiaru, 2) przechowanie, 3) odtworzenie i 4) wykonanie. W pierwszym etapie następuje sformułowanie zamiaru, a na sposób jego zakodowania i późniejszą reprezentację w pamięci wpływ mają różne czynniki motywacyjne (Niedźwieńska, 2013). Reprezentacje zamierzonych działań, które osoba chce wykonać, charakteryzują się lepszą dostępnością w pamięci, tzn. wyższym poziomem aktywacji, w porównaniu z innymi treściami pamięciowymi. Jest to tzw. efekt nadrzędności zamiaru, który został stwierdzony przez Goschke i Kuhla (1993). Efekt ten skutkuje tym, że materiał, który związany jest z zaplanowanym zamiarem powinien być lepiej rozpoznawany niż materiał niepowiązany z nim (Goschke i Kuhl, 1993). Podczas drugiego etapu – przechowywania zamiaru – następuje jego powtarzanie. Osoba przypomina sobie zamiar pod wpływem różnych elementów otoczenia albo w ramach inicjowanego przez siebie planowania przyszłości, albo kiedy przychodzi on do głowy bez żadnej konkretnej przyczyny. Badania naturalistyczne, które prowadzone były nad powtórkami zamiarów, wykazały, że większe prawdopodobieństwo wykonania zamiaru w odpowiednim momencie było w tej grupie badanych, w której osoby częściej myślały o danym zamiarze w okresie odroczenia (Szarras i Niedźwieńska, 2011).  Kolejny etap procesu realizacji zamiaru – jego odtworzenie – to sytuacja, w której osoba wydobywa z pamięci treść zamiaru w odpowiedzi na określoną wskazówkę (Niedźwieńska, 2013).

Ze względu na charakter kontekstu McDaniel i Einstein (1990, za: Niedźwieńska, 2013) wyróżnili pamięć prospektywną z kontekstem  zdarzeniowym oraz czasowym. Podziału tego dokonali na podstawie wskazówek, po których ma nastąpić zamierzone działanie. Pamięć prospektywna z kontekstem zdarzeniowym odpowiada za pamiętanie o wykonaniu zadania w momencie, w którym nastąpi określone zdarzenie, w reakcji na zewnętrzny bodziec. np. przechodzenie koło sklepu w drodze do domu będzie przypominać o zaplanowanym wcześniej zamiarze kupienia mleka. Pojawienie się w tym przypadku zewnętrznej wskazówki (przechodzenie koło sklepu) wymaga zainicjowania wykonania zamierzonego działania, czyli kupienia mleka. Pamięć prospektywna z kontekstem czasowym obejmuje natomiast pamiętanie o wykonaniu czynności w określonym czasie w przyszłości. Aby wykonać dany zamiar, należy zareagować o określonej godzinie lub po upływie określonego czasu. Przykładem zadania z kontekstem czasowym może być zatelefonowanie do znajomego o dziesiątej wieczorem (Niedźwieńska, 2013). W zamiarach prospektywnych z kontekstem zdarzeniowym sformułowanie zamiaru tworzy skojarzenie pomiędzy wskazówką zewnętrzną a zamierzonym działaniem, co ułatwia realizację zamiaru. Wskazówka dla odpowiedniego wykonania zamiaru jest określonym zewnętrznym wydarzeniem, np. pojawienie się określonej osoby, obiektu lub docelowe słowo na ekranie komputera. Natomiast wykonanie zamiarów prospektywnych z kontekstem czasowym polega na przypominaniu sobie o danym zamiarze w określonym momencie czasu, np. w południe lub co 10 minut, przez co pamiętanie o wykonaniu działania może być utrudnione (Kliegel, Martin, McDaniel i Einstein, 2001). Niektórzy autorzy np. Kvavilashvili i Ellis (1996, za: Niedźwieńska, 2013) wyróżnili także pamięć prospektywną w kontekście aktywnościowym. Sygnałem do realizacji zamierzonego zamiaru jest, w tym przypadku, zakończenie bądź rozpoczęcie jakiejś aktywności, np. zatelefonowanie do znajomego po zakończeniu treningu na siłowni. Ten rodzaj pamięci zbliżony jest do pamięci prospektywnej z kontekstem zdarzeniowym, gdyż obie charakteryzują się tym, że realizacja zamierzonego działania jest podejmowana pod wpływem sygnału zewnętrznego (Niedźwieńska, 2013).

Pamięć prospektywna powiązana jest z funkcjami poznawczymi takimi jak: uwaga, pamięć operacyjna czy pamięć długotrwała, których zadaniem jest pamiętanie w odpowiednim momencie o zrealizowaniu zamierzonego działania. Łączy także funkcje wykonawcze z pamięcią deklaratywną i operacyjną. Pamięć  deklaratywna umożliwia wykorzystanie wcześniej zapamiętanych informacji do wykonania zamierzonego działania, zaś pamięć operacyjna monitoruje podczas wykonywania zaplanowanej czynności przetwarzanie informacji. Funkcje pamięci prospektywnej realizowane są głównie przez pamięć krótkotrwałą, jak również długotrwałą. Podział pamięci prospektywnej, uwzględniający perspektywę czasową: bliską lub odległą, wskazuje na to, że bliskie zamiary angażują pamięć krótkotrwałą, zaś odległe pamięć długotrwałą. Procesy uwagi mają niezwykle ważne znaczenie dla tego rodzaju pamięci, gdyż bez nich dostrzeżenie zewnętrznej wskazówki, która przypomina o zamierzonym działaniu będzie stanowiło problem (Niedźwieńska, 2013).