7.5.2.2 Inne cechy

Poza wymienionymi, i opisanymi w powyższym modelu czterema kryteriami odróżniającymi procesy automatyczne od kontrolowanych można odnaleźć w literaturze co najmniej kilka innych cech, których występowanie często było wiązane z przebiegiem procesu automatycznego. Poniżej przedstawiony zostanie opis tych kryteriów wraz z analizą możliwości ich redukcji do kryteriów zaproponowanych w modelu własnym.

Nieintencjonalność (autonomia). Cecha ta postulowana przez Neumana (1984 za: Styles, 1997) i Logana (1988) została połączona w proponowanym modelu z kontrolą poznawczą. Wydaje się, iż procesy pierwotnie automatyczne są całkowicie nieintencjonalne, co odróżnia je od procesów kontrolowanych, które nie mogą być rozpoczynane bez intencji oraz procesów zautomatyzowanych, które mogą być intencjonalne (procesy zautomatyzowane często mają charakter balistyczny, to znaczy wymagają intencji rozpoczęcia procesu, natomiast sam ich przebieg nie musi już być przez jednostkę kontrolowany).

Relatywna prostota. Neuman (1984 za: Styles, 1997) oraz Shiffrin i Schneider (1977) postulowali, iż procesy automatyczne charakteryzuje relatywna prostota. W proponowanym modelu trudno przyjmować taką cechę definicyjną jako wyróżnik procesów pierwotnie automatycznych czy też zautomatyzowanych. Co prawda w przypadku procesów zautomatyzowanych mamy zazwyczaj do czynienia z procedurami relatywnie prostymi dla podmiotu, ale badania sugerują (Besner, 2001), iż możliwa jest również automatyzacja procedur bardziej skomplikowanych. Również w przypadku procesów pierwotnie automatycznych trudno przyjąć taką cechę definicyjną. Badania dowodzą, że procesy pierwotnie automatyczne cechować może nie tylko duża trudność, ale przetwarzany w ten sposób materiał może mieć nawet charakter abstrakcyjny (Reber, 1989).

Szybkość. Neuman (1984 za: Styles, 1997) twierdził, iż procesy automatyczne przebiegają szybciej niż procesy kontrolowane. Cecha ta wydaje się redukowalna do kontroli poznawczej i wysiłkowości analizowanych procesów. Wydaje się oczywiste, iż procesy, które nie muszą być kontrolowane i nie wymagają angażowania zasobów systemu poznawczego, przebiegają szybciej, niż procesy tego wymagające. Z tego punktu widzenia cecha ta wydaje się jednak wtórna wobec stopnia kontroli procesu. Na podstawie prezentowanego wyżej modelu można sformułować predykcje dotyczące szybkości procesu – przewidywać można, iż procesy pierwotnie automatyczne i procesy zautomatyzowane przebiegają szybciej niż procesy kontrolowane. Innym podłożem szybkości przebiegu procesów automatycznych może być nieznaczne zaangażowanie zasobów poznawczych, oraz wynikające z niego niewielkie koszty „percepcyjne” oraz koszty „wykonawcze” związane z ograniczeniami możliwości przetwarzania informacji przez centralny system wykonawczy. Tego rodzaju ograniczenia związane z czasem retencji i czasem odświeżania informacji w pamięci roboczej opisane zostały w rozdziale 1 niniejszej pracy.

Niemodyfikowalność. Inną cechą procesów automatycznych postulowaną przez Neumana (1984, za: Styles, 1997) jest ich niemodyfikowalność. Również ta cecha wydaje się wtórna wobec opisywanej przez model kontroli poznawczej. Procesy podlegające kontroli zgodnie z definicją mogą być modyfikowane. Jednocześnie trudno przewidywać możliwość wpływania na przebieg procesów niepodlegających kontroli. W takiej sytuacji przewidywać można, iż procesy pierwotnie automatyczne będzie charakteryzować niemodyfikowalność, a procesy zautomatyzowane będą przynajmniej w pewnym stopniu modyfikowalne. Takie przewidywania potwierdzają badania eksperymentalne, w których wykazano możliwość modyfikacji procesów zautomatyzowanych, w sytuacji, kiedy nie doprowadzają one do pożądanego rezultatu (Shiffrin, 1997).

Ograniczenia w pamiętaniu tego, co aktualnie przetwarzane. Logan (1988) twierdził, iż podmiot zazwyczaj nie deklaruje pamięci przebiegu procesu automatycznego oraz jego treści. Cecha ta wydaje się być związana z poziomem uświadomienia przebiegu procesu (Shiffrin, 1997). Wydaje się, iż w przypadku procesów zautomatyzowanych można twierdzić, że ograniczenia w pamiętaniu tego, co aktualnie przetwarzane, związane są z niższym (w porównaniu do procesów kontrolowanych) poziomem świadomości fenomenologicznej (podmiot nie ma subiektywnego przeświadczenia, iż jest świadomy przebiegu procesu). Badania nad stopniem dostępności procesów zautomatyzowanych (wykorzystujące procedurę rozszczepiania procesów – zob.  rozdział 4.3) sugerują jednak, iż procesy tego typu są w pewnym stopniu dostępne świadomości dostępu (Jacoby, Lindsay i Hessels, 2003). Procesy pierwotnie automatyczne wydają się natomiast całkowicie niedostępne świadomości fenomenologicznej, podmiot nie ma subiektywnego doznania ich przebiegu. Jak już zaznaczono powyżej, procesy pierwotnie automatyczne wydają się również w nieznacznym stopniu dostępne świadomości dostępu (Higham i in., 2000; Destrebecqz i Cleeremans, 2001).

AutorMichał Wierzchoń
RecenzentMarcin Koculak

Opublikowano:
7 września 2018

SPIS TREŚCI
PDF

LITERATURA CYTOWANA

TAGI

CZYTAJ TEŻ