Logan (1988) zaproponował koncepcję procesów automatycznych opisującą rolę tego typu przetwarzania w procesie uczenia oraz przywoływania informacji z pamięci długotrwałej. Koncepcja ta opisuje przede wszystkim mechanizm nabywania wprawy wraz z kolejnymi próbami wykonywania zadania specyficznego, jest to więc teoria opisująca mechanizmy, których występowanie postulowali już Shiffrin i Schneider (1977). Logan (1988) twierdził, że opisywany proces jest specyficzny i trudno modyfikowalny. Oznacza to, że badani są w stanie dokonać transferu nabytych umiejętności do wykonywania odmiennych zadań. Wyniki szeregu przeprowadzonych przez niego eksperymentów pozwoliły na sformułowanie oryginalnej koncepcji opisującej procesy automatyczne. Zdaniem Logana (1988) procesy automatyczne cechuje (1) autonomia, (2) możliwość kontroli, (3) bezwysiłkowość, (4) nieświadomość oraz (5) ograniczenia w pamiętaniu tego, co jest przetwarzane.

Procesy automatyczne są autonomiczne, ponieważ mogą zostać uruchomione oraz być wykonywane nieintencjonalnie. Cecha ta była już postulowana między innymi w koncepcji Shiffrina i Schneidera (1977). Logan (1988) objaśniał tę cechę procesów automatycznych w odniesieniu do mechanizmu wydobywania informacji z pamięci długotrwałej. Zgodnie z tą koncepcją zwrócenie uwagi na jakiś bodziec powoduje automatyczne przywołanie wszystkich informacji związanych z sytuacją bodźcową, niezależnie od intencji podmiotu. Wystąpienie stymulacji powoduje więc automatyczne uruchomienie i przebieg wyuczonych procedur przechowywanych w pamięci długotrwałej. Teoria Logana (1988) proponuje ciekawe ujęcie problemu kontrolowalności procesów automatycznych. Odnosząc się do koncepcji Shiffrina i Schneidera (1977), autor podkreśla, że fakt, iż procesy automatyczne mogą być inicjowane i przebiegać nieintencjonalnie, nie oznacza jeszcze, że nie jest możliwe ich kontrolowane inicjowanie czy też kontrolowanie ich przebiegu. Zdaniem Logana (1988) procesy automatyczne mogą być wykorzystywane intencjonalnie, a więc mogą być kontrolowane. Odwołując się do automatycznych procesów przywoływania informacji z pamięci długotrwałej, autor twierdził, że można kontrolować ich przebieg na przykład wykorzystując wskazówki przywoławcze, czy też bodźce, których występowanie zostało wcześniej powiązane z określoną reakcją w trakcie procesu uczenia. Logan (1988) przyznawał, że procesy automatyczne mogą być trudniej kontrolowalne niż, na przykład, procesy oparte na uświadomionych algorytmach. Wynika to, jego zdaniem, przede wszystkim z tego, że procesy automatyczne przebiegają znacznie szybciej, co pozostawia znacznie mniej czasu na kontrolowanie ich przebiegu i wprowadzanie ewentualnych modyfikacji. Reasumując, można stwierdzić, że prawdopodobnie procesy automatyczne są kontrolowane w inny sposób niż procesy nieautomatyczne. Pogląd taki wydaje się zgodny z koncepcją Neumana (1984, za: Styles, 1997), mimo iż Logan (1988) się do niej bezpośrednio nie odwołuje.

Kryterium bezwysiłkowości procesów automatycznych zostało zaproponowane już we wcześniejszych teoriach (Posner i Snyder, 1975; Shiffrin i Schneider, 1977). Zgodnie z tymi modelami, poziom wykonywania czynności poznawczych jest ograniczony przez pojemność systemu poznawczego, a procesy automatyczne pozwalają systemowi poznawczemu „obejść” związane z pojemnością ograniczenia. Logan (1988) negował konieczność postulowania występowania jakichkolwiek ograniczeń dotyczących pojemności, twierdząc, że wykonywanie niezautomatyzowanych czynności jest limitowane raczej przez brak adekwatnej wiedzy, niż ograniczenia związane z pojemnością czy też ilością angażowanych zasobów. Teoria Logana (1988) przewiduje, że podczas nabywania wprawy można zaobserwować wzrost interferencji wraz z jej nabywaniem (wykorzystując klasyczne dla badania wysiłkowości zadanie podwójne). Jest to możliwe w przypadku, kiedy zadanie takie interferuje z procesem wydobywania informacji z pamięci długotrwałej, a nie interferuje z wykorzystywaniem świadomych, niepodlegających automatyzacji, algorytmów. Możliwe jest oczywiście również zaobserwowanie efektu spadku interferencji wraz z nabywaniem wprawy. Efekt ten związany jest, zdaniem Logana (1988), z elastycznością procesów automatycznych – wykonywanie czynności zautomatyzowanych pozwala na dostosowywanie wyuczonej procedury do sytuacji bodźcowej. Gdy zadanie dodatkowe interferuje ze stosowanym algorytmem wykonania, badany może wykorzystać przywołane z pamięci informacje, aby wykonać proces skuteczniej. Jeżeli natomiast zadanie dodatkowe interferuje z procesem wydobywania informacji z pamięci, proces będzie prawdopodobnie wykonywany bez wykorzystywania tego typu informacji, dzięki wykorzystaniu algorytmu.

Podsumowując, Logan (1988) twierdził, że obserwowane w licznych badaniach zmniejszenie wymagań wobec systemu poznawczego wraz z automatyzacją związane jest z wykorzystywaniem przywoływanych z pamięci procedur wykonania, które są zazwyczaj prostsze, a przez to mniej wysiłkowe, niż wykonywanie tego samego zadania za pomocą świadomych algorytmów. Zdaniem autora omawianej koncepcji system poznawczy nie wykorzystuje jednak wyuczonych procedur aż do chwili, kiedy ich zastosowanie powoduje szybsze i efektywniejsze wykonywanie zadań poznawczych.

Innym kryterium procesów automatycznym analizowanym przez Logana (1988) jest ich nieświadomy przebieg. Eksperymentalne potwierdzenie tego kryterium jest niezwykle trudne (por. rozdział dotyczący pomiaru świadomości procesu uczenia mimowolnego – 4.3). Klasyczne koncepcje opisujące procesy automatyczne odwołują się do obserwacji, iż procesy te wydają się doprowadzać do poprawnego rozwiązania bez uświadomienia tego, w jaki sposób rozwiązanie zostało osiągnięte. Odnosząc się do tego problemu, Logan (1988) postulował, że nieświadomość procesów automatycznych jest związana z automatycznym wykorzystywaniem procedur zapisanych w pamięci długotrwałej, przeciwstawiając taki mechanizm sytuacji, gdy prawidłowe rozwiązanie uzyskiwane jest dzięki wykorzystywaniu świadomych algorytmów.

Ostatnia cecha procesów automatycznych postulowana przez Logana (1988) jest związana z kryterium nieświadomości. Badacz ten twierdzi, że podmiot zazwyczaj nie tylko nie pamięta przebiegu procesu, ale również nie pamięta tego, co było przetwarzane z wykorzystaniem procesów automatycznych (podział na świadomość procesu i treści przetwarzanych informacji będzie kluczowy dla zaproponowanego poniżej opisu charakterystyki procesu uczenia mimowolnego). Zgodnie z opisywaną teorią wynika to z automatycznego przywoływania wyuczonej procedury z pamięci długotrwałej. Wykonywanie zadania nowego związane jest z koniecznością modyfikacji zapisów pamięciowych, podczas gdy wykonywanie zadania zautomatyzowanego wymaga jedynie automatycznej aktywacji procedury pozwalającej na poprawne wykonanie zadania, której przebieg nie jest introspekcyjnie dostępny podmiotowi.