Pamięć długotrwała (long-term memory, LTM) jest jednym z rodzajów pamięci wyróżnianym w ramach magazynowego modelu pamięci Atkinsona i Schiffrina (1968). Cechuje się najdłuższym czasem przechowywania informacji i ze względu na to, że może przechowywać treści nawet przez całe życie jest nazywana pamięcią trwałą (w przeciwieństwie do pamięci sensorycznej i krótkotrwałej). Podział pamięci na długotrwałą i krótkotrwałą ma swoje podstawy w rozważaniach Williama Jamesa (1901/1903, za: Jagodzińska, 2008), który wyróżnił pamięć pierwotną (primary memory) oraz wtórną (secondary memory). Ta pierwsza jest według Jamesa związana z treściami, których jesteśmy w danym momencie świadomi. Z kolei druga odpowiada zdarzeniom i faktom, o których w danej chwili nie myślimy, ale zdajemy sobie sprawę z tego, że doświadczyliśmy ich wcześniej. Drugi wymieniony rodzaj pamięci identyfikowany jest z pamięcią długotrwałą.

Pamięć długotrwałą cechuje duże zróżnicowanie rodzajów i funkcji. Jak piszą Nęcka, Orzechowski i Szymura (2007) wspólną funkcją wszystkich rodzajów tej pamięci jest zapewnienie skutecznej adaptacji jednostki do środowiska, zwłaszcza w dłuższej perspektywie czasowej.

Podziały

W literaturze najczęściej spotyka się trzy podziały pamięci długotrwałej.

Pod względem formy reprezentacji przechowywanych informacji wyróżnia się pamięć semantyczną i epizodyczną. Podział ten został zaproponowany przez Endela Tulvinga. Tulving (1972) rozumie te dwa rodzaje pamięci jako systemy przetwarzające informacje. Pamięć epizodyczna otrzymuje i przechowuje informacje o określonych czasowo i przestrzennie zdarzeniach oraz ich relacjach. Z kolei pamięć semantyczna organizuje wiedzę o słowach i symbolach, ich znaczeniach i obiektach przez nie oznaczanych oraz relacjach między nimi, a także wiedzę o zasadach, formułach i algorytmach operowania symbolami. Pamięć epizodyczna przechowuje doświadczenia, a pamięć semantyczna pełni funkcję mentalnego słownika potrzebnego do funkcjonowania języka.

Według drugiego podziału wyróżnia się pamięć deklaratywną i proceduralną, a w ujęciu Squire’a deklaratywną i niedeklaratywną (Squire i Zola-Morgan, 1991) . Kryterium podziału w tym przypadku jest możliwość zwerbalizowania treści zawartych w pamięci. Różnica między pamięcią deklaratywną i proceduralną w dużej mierze odpowiada rozróżnieniu wiedzy i umiejętności (Jagodzińska, 2008). Pamięć deklaratywna, określana jako „wiedza że” zawiera fakty, które możemy wyrazić słownie. Pamięć proceduralna, określana jako „wiedza jak” wyraża się w działaniu, a nie w słowach. Jest to pamięć o tym, jak wykonać czynność lub działanie. Squire obok pamięci deklaratywnej wyróżniają pamięć niedeklaratywną zawierającą oprócz umiejętności i nawyków, torowanie, proste warunkowanie klasyczne i uczenie się nieasocjacyjne (por. Squire i Zola-Morgan, 1991).

Koncepcja Squire’a odpowiada trzeciemu podziałowi pamięci długotrwałej. Wyróżnia się tutaj pamięć jawną i utajoną (wg. Squire’a odpowiednio: pamięć deklaratywna i niedeklaratywna). Autorem podziału jest Schacter (1987). Te dwa rodzaje pamięci są wyróżniane ze względu na świadomość dostępu do informacji. Pamięć jawna, zwana też pamięcią explicite, pozwala na świadome przypominanie sobie treści. Z kolei pamięć utajona, zwana też pamięcią implicite, zawiera treści, które mają wpływ na aktualne zachowanie, ale osoba nie ma do nich świadomego dostępu.