W ciągu czterdziestu lat od momentu zaproponowania pierwszej koncepcji procesów automatycznych powstało wiele teorii charakteryzujących w rozmaity sposób ten typ przetwarzania informacji. Poniżej opisana zostanie ewolucja poglądów badaczy zajmujących się mechanizmem powstawania tego typu procesów, oraz ich charakterystyką. Zaś w dalszej części tego rozdziału opisane zostaną cechy procesów automatycznych, dzięki którym w niektórych sytuacjach jesteśmy w stanie wykonywać złożone zadania poznawcze bez konieczności ponoszenia z tego powodu widocznych (na poziomie behawioralnym) kosztów poznawczych.