Ciekawym i najbardziej ekologicznym paradygmatem badawczym procesu uczenia mimowolnego jest zadanie kontrolowania złożonych systemów dynamicznych (control of complex system task, dynamic system task, Berry i Broadbent, 1984; Berry, 1996). Badanie w tym paradygmacie polega na osiągnięciu i utrzymaniu określonego stanu kontrolowanego systemu poprzez manipulację określonymi zmiennymi. Berry i Broadbent (1984) zaproponowali w tym paradygmacie zadanie kontrolowania produkcji cukru. Zadaniem osób badanych było osiągnięcie określonego poziomu produkcji, poprzez kontrolowanie takich zmiennych, jak na przykład liczba zatrudnionych pracowników. Inne zadania zaproponowane w tym paradygmacie, to kontrolowanie systemu transportu publicznego (w którym badani mieli za zadanie kontrolowanie natężenia ruchu miejskiego) i zadanie interakcji personalnej (tu zadaniem osób badanych było utrzymanie odpowiedzi sztucznego interlokutora na poziomie „przyjaznym”, zob. : Berry, 1996). W badaniach z wykorzystaniem paradygmatu kontrolowania złożonych systemów dynamicznych, system był w rzeczywistości sterowany za pomocą stałego algorytmu, który jednak nie był znany osobom badanym. Typowe wyniki eksperymentów prowadzonych w tym paradygmacie wykazują coraz lepsze wykonywanie zadania, osiągane przez badanych wraz z praktyką (badani otrzymywali informację zwrotną na temat aktualnego stanu systemu), przy braku jawnej wiedzy na temat reguł działania systemu. Znajomość jawnych reguł była szacowana za pomocą kwestionariusza, w którym badani nie raportowali znajomości algorytmu kierującego wykonaniem zadania. Co ciekawe, wykonanie zadania nie koreluje z dostępnością wiedzy na temat reguł rządzących systemem (Berry i Broadbent, 1984).

Paradygmat zaproponowany przez Berry i Broadbenta (1984) był krytykowany z powodu niskiej trafności kwestionariuszy post-eksperymentalnych. Stanley, Mathews, Buss i Kotler-Cope (1989) twierdzili, że wykorzystywane w kwestionariuszu pytania mogą nie być właściwe dla określenia stopnia uświadomienia indywidualnych strategii radzenia sobie z zadaniem. Badani mogliby więc dysponować adekwatną wiedzą na temat tego, w jaki sposób kontrolować złożony system dynamiczny, jednak wiedza ta nie miałaby szansy być ujawniona przez wykorzystywane w badaniach Berry i Broadbenta (1984) kwestionariusze. Stanley i współpracownicy (1989) zaproponowali pomysłowy sposób oszacowania charakteru wiedzy nabywanej przez osoby badane w takich eksperymentach. Badacze ci prosili osoby badane o wykonywanie zadania kontrolowania systemów dynamicznych, a następnie o wyjaśnienie innej osobie badanej, w jaki sposób powinna kontrolować system, aby osiągnąć satysfakcjonujące rezultaty. Następnie osoby instruowane wykonywały zadanie próbując wykorzystać otrzymane wskazówki. Wyniki tego eksperymentu wskazują, że nawet w sytuacji, kiedy pozwolono badanym na opisywanie zasad własnymi słowami, potrafili oni wykonywać poprawnie zadanie na długo przed tym, niż byli w stanie powiedzieć, w jaki sposób należy to zadanie wykonywać. Stanley i współpracownicy (1989) stwierdzili na podstawie uzyskanych wyników, że istnieje znacząca różnica pomiędzy czasem, w którym badani są w stanie nabyć jawną wiedzę na temat zasad wykonywania tego zadania, a czasem, w którym nabywają wiedzę ukrytą, pozwalającą na poprawne wykonywanie zadania. Co ciekawe, okazuje się jednak, że zebrane przez Stanleya i współpracowników (1989) wskazówki badanych, dotyczące sposobów radzenia sobie z zadaniem, pozwoliły innej grupie osób badanych szybciej osiągnąć optymalny poziom wykonania zadania. Wynik ten sugeruje, że w pewnych warunkach jest możliwe zwerbalizowanie zasad, które pomagają w poprawnym wykonywaniu tego typu zadań (dla dokładnej analizy stopnia werbalizacji wiedzy w zadaniu kontrolowania systemów dynamicznych zob.: Marescaux, 1997).

Omawiane zadanie jest najbardziej trafne ekologicznie, spośród wszystkich paradygmatów badawczych uczenia mimowolnego. Uzyskiwane rezultaty wydają się powiązane z danymi uzyskiwanymi w badaniach nad ukrytą wiedzą ekspertów. Podobnie jak w tych ostatnich badaniach (zob. : Brooks, Norman i Allen, 1991 – badania dotyczące diagnozy medycznej) badani wydają się w pewnych warunkach wykonywać poprawnie złożone zadanie, bez możliwości zwerbalizowania reguł kierujących ich zachowaniem. Wyniki badań przy wykorzystaniu procedury kontrolowania systemów dynamicznych, wydają się sugerować również, iż w pewnych warunkach uczenie jawne może wpływać pozytywnie na poziom wykonania zadań mierzących efekty uczenia mimowolnego. Wątek ten zostanie szerzej zanalizowany w rozdziale 4.3, dotyczącym świadomości procesu uczenia mimowolnego.