Problem dostępności treści świadomości jest również poruszany w teorii Blocka (1995, 2005, 2007, 2011) – jednej z najbardziej popularnych, ale i najżywiej krytykowanych typologii świadomości. Block, podobnie jak Armstrong (1981), przyjmuje, że część świadomych doznań nie jest z zasady raportowana, a mimo to stanowią one treść subiektywnego doświadczenia jednostki. W teorii Blocka wyróżnia się dwa rodzaje świadomości: świadomość fenomenalną (phenomenal consciousness, P-consciousness) oraz świadomość dostępu (access consciousness, A-consciousness). Nazwa pierwszego typu świadomości sugeruje, że opisuje ona subiektywny aspekt doświadczenia (jak to jest doświadczać – por. Nagel, 1974), jednak autor opisywanej koncepcji uważa, że możliwe jest występowanie świadomości fenomenalnej nawet wtedy, gdy podmiot nie zdaje sobie sprawy z tego, że doświadcza. Z fenomenologicznego punktu widzenia to założenie wydaje się cokolwiek kontrowersyjne, przyjrzyjmy się więc argumentom, które skłaniają Blocka do stawiania takich hipotez.

Przykładem świadomości fenomenalnej, której nie towarzyszy introspekcja, jest według Blocka klasyczny eksperyment Sperlinga (1960). W eksperymencie tym prezentowano osobom badanym 12 liter ułożonych w trzech liniach. Matryca bodźców była prezentowana przez bardzo krótki czas (50 ms), a następnie proszono badanych o przypomnienie sobie wszystkich prezentowanych liter. Jak łatwo się domyślić, większość badanych nie potrafiła sobie poradzić z tym zadaniem, wymieniając poprawnie jedynie około 35% bodźców. Jeżeli jednak zaraz po prezentacji matrycy (gdy nie była już ona widoczna) zaprezentowano badanym wskazówkę informującą o tym, z której z trzech linii trzeba będzie przypomnieć sobie litery (w badaniach oryginalnych wskazówką były dźwięki o różnej wysokości), badani radzili sobie z opisywanym zadaniem zdecydowanie lepiej (w tym warunku poprawność wynosiła około 75%). Ten klasyczny paradygmat badawczy stworzono do celów badania pamięci ikonicznej (Sperling, 1960), jednak w ostatnich latach paradygmat ten stał się popularnym przykładem w rozważaniach dotyczących świadomości. Zdaniem Blocka (oraz próbującego weryfikować empirycznie jego założenia teoretyczne Lammego − por. np. Lamme, 2003) obserwowany efekt wynika z tego, że jesteśmy fenomenalnie świadomi wszystkich bodźców prezentowanych w ramach matrycy, a problemy z przypomnieniem ich sobie związane są z ograniczeniami innego rodzaju świadomości, tj. świadomości dostępu (krytyka stosowania tego paradygmatu do celów badania świadomości − por. np. Phillips, 2011; Wiens, 2007).

Zakres świadomości dostępu pokrywa się częściowo z postulowaną w teorii Armstronga  świadomością introspekcyjną, ponieważ raport werbalny jest uznawany za jedną z miar tej formy świadomości (Block, 1995, 2011; Lamme, 2010). Jednak świadomość dostępu obejmuje znacznie szerszą kategorię procesów i należy ją przede wszystkim wiązać z aktywacją funkcji kontrolnych. Świadomość dostępu może być zatem mierzona z wykorzystaniem różnego rodzaju efektów behawioralnych wskazujących na to, że jednostka wykorzystuje treść, do której ma dostęp, do kierowania swoim zachowaniem (co niekoniecznie musi podlegać werbalizacji). Przykładem może tu być wykorzystywanie informacji wizualnych prezentowanych okołoprogowo, które nie są raportowane, a mimo to osoby badane potrafią świadomie wykorzystywać je do modyfikacji swojego zachowania (w klasycznej terminologii powiedzielibyśmy, że chodzi tu o świadomą kontrolę nieświadomych bodźców – por. Kunde, Kiesel i Hoffmann, 2003). Podobnie u pacjentów cierpiących na ślepowidzenie (blindsight) obserwuje się czasami przypadki celowego wykorzystywania informacji wizualnych do kontrolowania własnego zachowania, mimo raportu werbalnego wskazującego na brak świadomości bodźca (de Gelder i inni, 2008)^[1]. Co jednak istotne, zgodnie z najnowszą wersją omawianej teorii (Block, 2011) wszystkie te efekty związane są z występowaniem niewerbalizowalnej świadomości dostępu, ale również świadomości fenomenalnej. Świadomość fenomenalna nie jest po prostu w tych przypadkach raportowana (dla krytyki tej propozycji – por. Timmermans, Windey i Cleeremans, 2010). U podstawy proponowanego przez Blocka rozróżnienia świadomości fenomenalnej i świadomości dostępu leży przekonanie o niskiej wydajności przetwarzania informacji przez procesy kontrolne (pamiętajmy, że jest od nich zależna również introspekcja), a jednocześnie dużej pojemności świadomości fenomenalnej. Założenie to nazywane jest przez Blocka „przelewaniem się fenomenologii” (phenomenological overflow). Zgodnie z tym argumentem nasze świadome doświadczenie jest bardzo bogate, pozwalając nam na doświadczanie większości informacji, które dostają się do naszych zmysłów. Jednak ze względu na ograniczenia takich procesów poznawczych jak uwaga czy też kontrola poznawcza, tylko niektóre z tych informacji stają się również dostępne dla świadomości dostępu (a zatem świadomość fenomenalna „przelewa się” ponad pojemność procesów poznawczych). Takie stanowisko teoretyczne jest ostatnio intensywnie dyskutowane i zestawiane z alternatywnym ujęciem, zgodnie z którym treść naszego fenomenalnego doświadczenia jest bardzo ograniczona, a wrażenie jego bogactwa wynika z procesu rekonstrukcji tego, co doświadczane, opartej na dotychczasowym doświadczeniu jednostki (por. Dennett, 2003; Kouider i inni, 2010; Lau i Rosenthal, 2011). Szczególnie dobrze widoczne jest to na przykładzie analizy doświadczenia peryferii pola widzenia, których szczegóły powinny być postrzegane mniej wyraźnie np. ze względu na organizację receptorów siatkówki (por. Lau i Rosenthal, 2011; Strasburger, Rentschler i Jüttner, 2011).

Gorącym zwolennikiem teorii Blocka stał się między innymi Lamme. Proponuje on konceptualizację neurobiologiczną opisywanej typologii świadomości (Lamme, 2003, 2010), a także próbuje poddać ją empirycznej weryfikacji. Świadomość fenomenalna związana jest w ujęciu Lammego z pojawieniem się połączeń rekurencyjnych[2] pomiędzy dowolnymi strukturami neuronalnymi biorącymi udział w formowaniu danej treści doświadczenia. Ponieważ połączenia te mogą być obserwowane nawet lokalnie (np. w obrębie kory wzrokowej), osoba badana może nie mieć introspekcyjnego dostępu do własnego doświadczenia (ponieważ introspekcja wymaga uwagi i procesów kontrolnych). Dopiero świadomość dostępu związana jest z aktywacją struktur czołowych związanych z planowaniem i procesami kontrolnymi (por. Lamme, 2003). Badania zespołu Lammego potwierdzają, że występowanie połączeń rekurencyjnych może być kluczowe dla wyjaśnienia neuronalnych podstaw świadomości (Lamme i Roelfsema, 2000; Lamme, Zipser i Spekreijse, 2002; Walsh i Cowey, 1998). Jednak jego interpretacja teoretyczna uzyskiwanych wyników wydaje się nawet bardziej kontrowersyjna niż model Blocka. Opierając się na swoich założeniach dotyczących korelatów neuronalnych świadomości fenomenalnej oraz świadomości dostępu, Lamme proponuje wspomnianą już w Rozdziale 1.1. tezę o całkowitej niezależności świadomości i procesów uwagowych. Jego zdaniem wymiary świadomości i uwagi (oraz kontroli) są wobec siebie ortogonalne^[3], tak więc do pomyślenia jest sytuacja, w której osoba badana jest świadoma, mimo  że jej uwaga nie jest zaangażowana w formowanie subiektywnego doświadczenia (Lamme, 2010).

Teoria Blocka zainspirowała wielu innych badaczy i teoretyków świadomości (Bayne i Chalmers, 2003; Chalmers, 1995; Cleeremans i Jiménez, 2002), jednak ostatnio coraz więcej autorów wskazuje na problemy teoretyczne, które przynosi przyjmowanie postulowanej przez Blocka typologii, w tym szczególnie teza o przelewaniu się fenomenologii (Brown, 2011; Kouider i inni, 2010; Kouider, Sackur i de Gardelle, 2012; Lau i Rosenthal, 2011; Phillips, 2011; Timmermans i inni, 2010; Wiens, 2007). Opisywana teoria wydaje się co najmniej kontrowersyjna z punktu widzenia fenomenologii doświadczenia, co bardzo błyskotliwie opisuje w swoim perfekcyjnym eksperymencie Cohen (por. dyskusja Cohena i Lammego – Cohen i Dennett, 2011, 2012; Fahrenfort i Lamme, 2012).

^[1] W starszych pracach Block (1995) nazywa takie przypadki super-ślepowidzeniem (super-blindsight), podkreślając, że świadomość dostępu jest związana z sytuacją, gdy jednostka może wykorzystywać daną informację do modyfikowania swojego zachowania, a nie tylko zachowuje się tak, jakby miała dostęp do informacji. W 1995 r. Block uważał, że tacy pacjenci dysponują świadomością dostępu bez świadomości fenomenalnej. Najnowsza wersja teorii nie przewiduje jednak takiej możliwości (Block, 2011).

[2] Chodzi tu o połączenia neuronalne zapewniające sprzężenie zwrotne, które przesyłają impulsy nerwowe z wyższych do niższych poziomów przetwarzania informacji neuronalnych (np. z drugo- do pierwszorzędowej kory wzrokowej).

^[3] W najnowszych wystąpieniach Lamme idzie nawet o krok dalej, postulując, że opisywana ortogonalność (tj. wzajemna niezależność wymiarów) dotyczy wymiarów świadomości oraz poznania w ogóle (cognition), a nie tylko uwagi i kontroli poznawczej (Lamme, 2012).