Pamięć deklaratywna jest najprościej określana jako pamięć faktów i zdarzeń (Jagodzińska, 2008). Często bywa przeciwstawiana pamięci proceduralnej. Ten podział odpowiada zaproponowanemu przez Ryle’a (1949/70) rozróżnieniu na „wiedzę jak” i „wiedzę że”, gdzie pamięć deklaratywna odpowiada tej drugiej. Z kolei w stworzonym przez Squire’a podziale, pamięć deklaratywna jest utożsamiana z pamięcią jawną (Squire i Zola-Morgan, 1991). Jej podstawową cechą jest możliwość zwerbalizowania treści w niej zawartych.

Podział

Endel Tulving (1972) w obrębie pamięci deklaratywnej wyróżnił pamięć semantyczną i epizodyczną. Pierwsza ma charakter uogólnionej wiedzy o świecie, która nie odnosi się bezpośrednio do doświadczenia osobistego i nie wiąże się z określonym kontekstem przyswajania treści. Tulving zalicza do pamięci semantycznej wiedzę o słowach i symbolach, ich znaczeniach i obiektach przez nie oznaczanych oraz relacjach między nimi, a także wiedzę o zasadach, formułach i algorytmach operowania symbolami. Druga zawiera zdarzenia, których doświadczyliśmy osobiście oraz związane z nimi okoliczności czasowe i przestrzenne. W późniejszym ujęciu te dwa rodzaje pamięci zaczęły być traktowane jako dwa odrębne systemy (Schacter i Tulving, 1994).

Reprezentacja wiedzy deklaratywnej

Sądy. Istnieje przypuszczenie, że wiedza jest reprezentowana w pamięci w formie sądów lub twierdzeń wyrażających podstawowe idee (Jagodzińska, 2008). Sąd jest najmniejszą jednostka znaczeniową, której można przypisać prawdziwość i fałszywaość. Jest reprezentacją abstrakcyjną i amodalną.

Wyobrażenia.  Elementy wyobrażeniowe świadczą o tym, że pamięć długotrwałą zawiera informacje obrazowe. Istnieją pytania, na które nie mamy w pamięci gotowej odpowiedzi w postaci sądów, ale jesteśmy w stanie wyabstrahować ją na podstawie obrazów, które pamiętamy. W latach 70. i 80. w literaturze toczył się spór o to, czy wyobrażenia są jednym z podstawowych kodów poznawczych, czy jedynie zjawiskiem wtórnym – wywodzą się z kodu  twierdzeniowego. Na to pytanie starają się odpowiedzieć dwie przeciwstawne teorie (Jagodzińska, 2008).

Model podwójnego kodowania został opracowany przez Alana Paivio (1986, za: Jagodzińska). Zakłada, że informacje reprezentowane są w pamięci w dwóch podstawowych kodach: werbalnym i niewerbalnym, którym odpowiadają niezależne, ale powiązane ze sobą systemy symboliczne. Dzięki powiązaniom systemów możliwe jest podwójne (wyobrażeniowe i słowne) zakodowanie tego samego bodźca. Lepiej powinny być pamiętane te informacje, które są zakodowane podwójnie, ponieważ jeżeli rozpadnie się jeden kod, to istnieje możliwość zachowania drugiego. Podwójne kodowanie powinno również ułatwiać wydobywanie informacji , ponieważ w trakcie przeszukiwania dysponujemy zarówno wskazówkami słownymi jak i obrazowymi.

Model pojedynczego kodu jest alternatywny wobec propozycji Paivio. Zakład, że wszystkie treści (nawet o charakterze obrazowym) kodowane są w pamięci w jednolitym kodzie twierdzeniowym. Podstawowym argumentem zwolenników tego modelu jest argument oszczędności (Pylyshyn, 1981; za: Jagodzińska, 2008). Nie jest konieczne postulowanie kodu obrazowego, skoro większość treści można wyrazić w kodzie abstrakcyjnym. Taki kod zapewnia pamięci większą sprawność. W tym ujęciu wyobrażenia wytwarzane są na podstawie kodu abstrakcyjnego.